Tenkil Müzesi Derneği, BM Kadının Statüsü Komisyonu 67. Oturumu kapsamında “Özgürlükler ve Haklar için Mücadelede Öncülük Eden Kadınlar” başlıklı bir panel gerçekleştirdi.
Birleşmiş Milletler (BM) Kadının Statüsü Komisyonu 67. Oturumu kapsamında ‘Özgürlükler ve Haklar için Mücadelede Öncülük Eden Kadınlar’ başlıklı bir panel gerçekleştirildi. Tenkil Müzesi Derneği’nce organize edilen panelde Türkiye, İran ve Afganistan’dan üç misafir, insan hakları ihlallerine karşı yürüttükleri mücadeleleri anlattı.
İRAN’DA SÜREN PROTESTOLARI ANLATTI
Moderatörlüğünü Tenkil Müzesi Kurucularından Yönetim Kurulu Üyesi Yasemin Aydın’ın yaptığı panelde ilk konuşmacı olarak söz alan İran asıllı aktivist Daniela Sepehri, 16 Eylül 2022’de başlayan ve halen başta başkent Tahran olmak üzere ülkenin her şehrinde ve bölgesinde süren insan hakları ve özgürlük mücadelesini, yaşanan ihlalleri ve devrim olarak nitelendirdiği gelişmeleri aktardı. Sepehri, ailesinin İran’da yaşadığı baskıları, kendi hayatını şekillendiren yaşanmışlıkları ve İran’daki protestoları anlattı.
İRAN’DA 44 YILLIK BİR ZULÜM SORGULANIYOR
Sepehri, İran’da artık sistemin sorgulandığını belirterek, “İran’da yaşanan şey başörtüsü takıp takmamakla ilgili değil, daha geniş anlamda bakıldığında herkesin istediğini giyebilmesi üzerinden başlayan bir özgürlük mücadelesi olayı. Bu devrimde, başörtüsü takan da var, takmayan da var. Bu aslında özellikle biz kadınların kendimizle alakalı ne yapabileceğimize dair karar verme hakkımızla alakalı. Karşımızdaki rejim 44 yıldır sistematik olarak kadınların haklarını, özgürlükleri kısıtlayıp engelliyor. Zulmediyor” dedi.
TECAVÜZ VE İŞKENCELER İNANILMAZ ARTTI
Protestolar sonrasında Tahran başta olmak üzere 20 binden fazla kişinin hapsedildiğini belirten Sepehri, “İdam, tecavüz ve her türlü işkence yönteminin kullanılarak insan haklarının ve yaşama hakkı insanların elinden alındı. 400’den fazla kişi öldü. Tahran, politik suçlularla hapishanelerin dolup taştığı bir yer. Maalesef şu an hapishanelerde işkence var. Reşit olmayan, 16 yaşındaki kişilerin bile elektrik şoku ve başka yöntemlerle işkenceye uğradığını düşünün. Tecavüz de yine baskı yöntemi olarak kullanılıyor.” dedi.
Sepehri, batılı ülkelerin özellikle Avrupa’nın mevcut İran rejimi ile çalışmaya devam etmesine karşı politik duruş sergilemesi gerektiğinin altını çizdi.
AFGANİSTAN’DA YAŞANANLARI DÜNYAYA DUYURMAYA ÇALIŞIYOR
Panelde konuşan Afganistan kökenli aktivist Nilab Taufiq ise Almanya’da gençlerle birlikte Afganistan’da yaşananları Almanya ve bütün dünya gündemine duyurmaya çalıştıklarını söyledi. Afganistan’da kadınlara yönelik açık şiddet ve insan hakkı ihlali olarak ‘asitli saldırıları’ araştırarak bu alanda çalışmalara başladığını aktaran Nilab Taufiq, konuşmasında şu ifadelere yer verdi:
ŞİDDETİN İSTATİSTİĞİ YOK MAALESEF
“Afganistan’da kadınlara karşı şiddetin istatistiği yok maalesef. Ama günümüzün realitesi. Halen tabu olan bir konu. Kadınlar bu alanda daha da fazla çalışmaya başladı. Ben de asit mağduru olan kadınlarla çalışmaya başladım. Onların tedavisini organize etmek ve onları istihdam etmek gibi projelere başladık.
MAĞDUR KADINLAR SAFRAN YETİŞTİRMEYE BAŞLADI
Asit mağduru kadınları birleştirmeye çalıştık. Amcamı yanıma alıp, çiftçilerle konuşmaya gittim. Tarlanızda safran yetiştirebilir miyiz, diye sorduk. Başlangıçta zordu ama anlaştık. Asit saldırıları mağduru kadınlara bu tarlalarda iş verilmeye başlandı ve bu kadınların kendi gelirleri oldu. Kadınlar bu tarlalarda çalışmaya başladı. Almanya ile ticari bağlar kurduk.
KADINLAR “DAHA GÜVENLİ” DİYE HAPİSHANEYE GİRMEYE RAZI OLDU
Asit saldırıları ve diğer kadına yönelik şiddet olaylarında cerrahi müdahale gerektiren hadiselerle karşılaştık. Afganistan’da bu tıbbi ve teknik imkanlar yok. 15 kadın asit saldırısı sonrası hapishane hücresine atılmıştı. Bu kadınlar yiyecek bulmada bile güçlük çekiyordu. Bu kadınlardan bazıları bilerek hapse girmişler. Çünkü içeride dışarıdan daha güvenli olduklarını düşünmüşler. Maalesef enfeksiyon kapanlar ve tecavüze uğrayanlar olmuş.
KADINA ŞİDDET CEZASIZ, ERKEKLER KORUMA ALTINDA
Afganistan’da bir namus kodu var. Eğer biri sizi bir erkekle görürse, dışlanırsınız. Aile üyesi olarak bile kabul görmezsiniz. Erkeğin onuru kadının davranışı üzerinden belirleniyor. Erkek kendi onurunun çiğnendiğini düşünüyor. Eşinin burnunu, ağzını kesebiliyor. Bazı kadınlar cerrahi operasyonlarda öldü, bazıları öldürüldü. Sonrasında bu kadınların yakıldığını söylemeliyim. Taliban Rejiminin uygulamaları bunlar. Sistem erkekleri koruyor. Ailesinin herhangi bir kadın üyesini cezalandıran bir erkeğin cezalandırılması söz konusu değil.
EVLENMEYİ REDDETTİĞİ İÇİN ASİT SALDIRISINA UĞRUYORLAR
Asit saldırısına uğrayan kadınlar, evlenmeyi reddettiği için bu saldırılara uğruyordu. ‘Ya benimsin ya toprağın diye’ düşünen erkekler kadınlara bu asit saldırlarını yapıyordu. Maalesef bunlar sık görülüyor. Magina Varda adlı aktivist şöyle diyor: “Her Afgan erkeğin altında minik bir Taliban var.” Altına imzamı atarım. Bütün mücadelemiz, insan haklarına saygılı bir ülke, özgür yaşayan kadınlar mücadelesi.”
ÖĞRETMENKEN İNSAN HAKLARI AKTİVİSTİ HALİNE GELDİK
Panelin son konuşmacısı 15 Temmuz sürecinde işkence altında öldürülen öğretmen Gökhan Açıkkollu’nun eşi Tenkil Müzesi Derneği kurucusu ve yönetim kurulu üyesi Tülay Açıkkollu oldu. Eşinin işkence altında öldürülmesi ve Tenkil Müzesi Derneği’nin kuruluş ve çalışmalarına dair detaylı bilgiler veren Açıkkollu, “Türkiye’de normal bir öğretmen iken, insan hakları aktivisti haline geldik” cümleleriyle söze başladı. Açıkkollu, Aralık 2013 tarihinde iktidarın yolsuzluklarının ortaya çıktığını, iktidarın kendini korumak için Gülen Hareketi’ni suçladığını hatırlatarak şunları söyledi: “15 Temmuz 2016 sonrası yaşananlar Hizmet Hareketi ve mensuplarını yok etme amacı güden bir süreçti. Biz de bundan nasibimizi aldık. Eşim bir kişinin onu suçlaması ile gözaltına alındı. 13 gün boyunca sistematik işkenceye maruz kaldı. Kaba dayak, jopla tecavüze kadar işkenceler yapıldı. Eşim işkence sonucu vefat etti.
AVUKAT TUTMAMIZA DAHİ İZİN VERİLMEDİ
Ben hak arayışına eşim vefat etmeden başlamıştım. Eşim daha hayatını kaybetmeden, gözaltına alındığında avukat tutmaya çalıştım. Avukat tutmamıza bile izin verilmedi. Eşimin vefat haberi geldikten sonra onun öldürüldüğüne dair cinayet davası açmak istedim. İşkencede gözlüğü kırılmıştı. Onun gözlüğünü aldım. Bu gözlük devrin sembolü olacak dedim. Halen Tenkil Müzesi’nde sergileniyor. Dava açtım, soruşturma açtırdım. Sessiz kalmadım, yaşananları anlattım. Özellikle yurtdışından gazetecilerle konuştum. Dava reddedildiğinde delil bulup açılmasını sağladım. Otopside kalp krizinden öldürüldüğü söylendi.
EŞİMİN İŞKENCE İLE ÖLDÜRÜLDÜĞÜ BELGELENDİ
Bağımsız bir kurul, eşimin işkence ile öldürüldüğünü belgeledi ve yeniden dava açtık. Ardından medyada hedef haline getirildim, gözaltına alındım. Çocuklarım korku içindeydi. Eşim de öyle olmuştu, bir gece alınıp götürülmüştü. Beni de ansızın gözaltına aldılar. Eşimin suçsuz olduğu ortaya çıktı. Vefat ettikten sonra, öğretmenlik görevine iade edildi. Onun gibi işkenceye uğrayanların da sesi olmak için neler yapabilirim diye çaba sarf etmeye başladım.”
MÜCADELEMDEN DOLAYI HEDEF HALİNE GELDİM
Açıkkollu, mücadele azmini sağlayan motivasyon kaynaklarını da aktararak, şöyle devam etti: “Mücadele azmimi sağlayan şeyler var. Eşim vefat etmişti ama hala işkenceye uğrayanlar vardı. İşkenceye uğrayanlara yardım etmeli,onların sesi olmalıydım. Ayrıca yıllar önce Fethullah Gülen Hocaefendi’nin kitaplarından öğrendiğim bir kavram vardı, ‘aktif sabır’. Bu kavramın anlamı yaşadığın süreç ve konumda üzerine düşeni yapıp sonuç almayı beklemek demekti. Ben de bu prensibi uyguladım. Eşimin vefat ettikten sonra göreve iadesini basınla paylaştım. Çünkü masum birini öldürmüşlerdi. Bunun hesabını vermek zorundaydılar. Bu mücadelemden dolayı hedef haline geldim ve ülkeyi terk etmeye karar verdim. Geldiğim ülkede de çalışmalara devam ediyorum.
DAVAYI BİRLEŞMİŞ MİLLETLER’E TAŞIDIM
Eşimle ilgili çok detaylı bir dosya topladım, dava hep reddedildi. Dosyaları yanımda getirdim yeni bir dava süreci başlattık. BM Çalışma Komisyonları davayı kabul etti. Bu dava ile ilgili soruşturma açıldı. Aralık 2022’de eşimin yaşama, tedavi ve adil yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verildi ve Türkiye’ye ceza verildi. Türkiye Tribunal mahkemelerine de tanık olarak katıldım. Orada oluşturulan dosyalar ile Lahey İnsan Hakları Mahkemesi’ne suç duyurusunda bulunuldu.”
EŞİMİN GÖZLÜĞÜ SEMBOL OLDU
Tenkil Müzesi ile tanışmasını ve kuruluşunu da paylaşan Tülay Açıkkollu şu açıklamalarda bulundu: “Yaşadıklarımızı duyurmaya çalışan cesur gazeteciler vardı. Türkiye’de yaşananları sadece duyurmakla kalmayıp bu sürecin sembolleriyle bir müze inisiyatifi başlatmışlardı. Yaşanan süreci belgelendirip, sembol objelerle bireylerin hikayelerini anlatmaya başlamışlardı. Brüksel’de, Türkiye’de yaşananları anlatacak bir sergi açılacağını, eşimin gözlüğünü de orada sergilemek istediklerini söyleyip beni de davet ettiler. Ben de katıldım bu sergi ve panele. Bu gözlük zulmün sembolü olacak demiştim ve gerçekten de öyle oldu. Eşimin gözlüğü bu sergide sergilendi. Sonra Tenkil Müzesi envanterine dahil oldu. Böylece benim için Tenkil Müzesi Derneği kuruluşu süreci başlamış oldu. Ben de kurucu üyelerinden biriyim. Tenkil Müzesi neden önemli? Hala 21. yüzyılda zulüm işkence, kollektif cezalandırma devam ediyor.
TENKİL MÜZESİ ZULÜM YAŞANIRKEN KURULDU
İsmini Gülen Hareketi mensuplarının kendilerine Erdoğan rejimi tarafından yapılan sistematik insanlığa karşı suçları tanımlamak için kullandıkları terim olan TENKİL kelimesinden alan Tenkil Müzesi daha önceki örneklerin aksine Türkiye’de zulümler devam ederken kuruldu. Genelde bu tarz müzeler sistematik insan hakları ihlalleri bittikten yıllar sonra, araştırmacıların belgelere ulaşma çalışmaları tamamlandıktan sonra kurulur. Ama başta da ifade ettiğim gibi, cesur gazeteciler sayesinde bizim belgelendirme sürecimiz neredeyse eşzamanlı gerçekleşiyor. Bu yönüyle özel bir öneme sahip. Türkiye’de yaşanan insan hakkı ihlallerini hatırlatmak, gündemde tutarak yüzleşmeyi sağlamak istiyoruz. Hatırlayalım ki yüzleşelim. Yüzleşelim ki iyileşelim. Unutmak istemiyoruz yaşananları. Adil bir şekilde yüzleşmek istiyoruz. İnsanların bu travmaları atlatabilmeleri için buna ihtiyacı var. İnsanların iyileşmeleri için buna ihtiyaç var.
DERDİMİZ İNSAN ONURUN HİÇBİR ŞEKİLDE FEDA EDİLEMEYECEĞİ İDEALİNE KATKI SAĞLAMAK
Ve ayrıca her kesimi kuşatan, herkesin kendi konumunda kabul edildiği, bireysel hak ve özgürlüklerin korunduğu, insan onurun hiçbir şekilde feda edilemeyeceği idealine katkı sağlamak istiyoruz. Bunun için de farklı projelerimiz var. Gerçekleştirdiğimiz projelerimiz var, gerçekleştirmek istediğimiz projeler var. Mesela Korona öncesinde üç tane gezici müze formatında sergimiz açıldı. Ve oradaki anlatılan olaylara ve objelere bakarak dinleyen insanlar o kadar etkilendiler ki, katılımcılardan biri gelip şöyle demişti:‘Acınız acımdır, sizin acınızı yüreğimde saklayacağım.’ Yani yaşanmışlıkları bir obje üzerinde görmek insanların empati duygusunu artırıyor. Onun için Tenkil Müzesi ve sergilenen emanetler çok önemli.
ZULME UĞRAYIP VEFAT EDEN 1200 İNSAN VAR
2022 yazında Frankfurt Kitap Fuarı’na katıldık. Türkiye’de yaşananları insanlara anlatmak için stand açtık ve orada da çok ilgi gördü bu çalışmalar. Hali hazırda yaptığımız çalışmalardan bir tanesi Tenkil Hafıza Merkezini oluşturmak. Ne demek Tenkil Hafıza Merkezi? Bu dönemde yaşanmış olayların belgeleri ve delilleri ile birlikte kayıt altına alınması ve bu şekilde bir veri tabanı oluşturulması. Bu kalıcı bir arşiv hükmünde aslında. İleride, özellikle Türkiye’de insanlığa karşı işlenen suçlarla ilgili açılacak davalarda bu veri tabanı büyük bir delil kaynağı teşkil edecek. Yani insanlığa karşı işlenen suçlarda zaman aşımı olmadığı için, çok önemli bir kaynak diye düşünüyoruz bu veri tabanını. Şu ana kadar zulme uğrayıp vefat eden 1200’den fazla insan var. Yaşadıkları kayıt altına alındı, alınıyor. Bunlar çeşitli başlıklar altında toplandı. İşkence altında hayatını kaybedenler, yaşadığı baskılar neticesi travmalarla baş edemeyip intihar edenler, bu zulümden kurtulmak için, tehlikeli bir yolculuğa çıkıp, Ege ve Meriç’te vefat edenler, bununla birlikte cezaevinde tedavi hakkından mahrum edildikleri için vefat edenler, kaybedilenler ve kaçırılanlar. İnsanlar siyah transporterlar ile kaçırılıyor. Akibetleri bilinmiyor. Yusuf Bilge Tunç var mesela, 3 yıldır haber alınamıyor. Kaçırıldığı kamera kayıtlarıyla sabit olmasına rağmen kendisinden haber alınamıyor.”
TENKİL MÜZESİ FARKINDALIKLARI ARTTIRACAK PROJELERİ HAYATA GEÇİRİYOR
Açıkkollu, verilen mücadeleyi her alanda sürdüreceklerini hatırlatarak sözlerini şöyle tamamladı: “Bununla birlikte gençlere yönelik projelerimiz var. Onların demokrasi, insan hakları ve özgürlükler konusunda farkındalıklarını artırmaya ve bu konularda inisiyatif almalarını sağlamaya yönelik projeler. Tabi daha yolun başındayız. Dilerim, bizden sonraki nesiller böyle müzeler açmak zorunda kalmaz. Bu tarz müzelerin açılmasına gerek kalmayan bir dünya olur. Gelecek nesiller güzel bir dünyada yaşar ki, bu müzeler kalıcı ve sürdürülebilir toplumsal uzlaşı ve insan hakları için koruyucu hekimlik görevlerini başarılı bir şekilde ifa eden yerler olur, yaşananları hatırlatma, tarihi inceleme, yaşananlarla yüzleşme ve geçmişin yaralarını iyileştiren müzeler haline gelir.”
