Avusturalya’da yaşayan ornitorenk
adlı hayvanın zehirinin, Tip 2 diyabet tedavisinde kullanılabileceği haberi,
bilim dünyasını heyecanlandırdı. Ornitorenk hayvanın dış görüntüsü samuruna
ördek gagası eklenmiş gibi… İşte bu ilginç görünümlü hayvan şu sıralarda bilim
dünyasının gündeminde. Çünkü Avustralyalı bilim insanları yaptıkları
araştırmalar sonunda ornitorenk
zehrinin Tip 2 diyabet tedavisinde kullanılabileceğini düşünüyorlar.
Bilim dünyasını heyecanlandırdı
Önce gelin, bu hayvanı biraz
tanıyalım: Ornitorenk gagası olan memeli bir hayvan. Yarı suda yaşıyor. Doğu
Avustralya ve Tasmanya’da bulunuyorlar. Doğurma değil, yumurtlama yöntemiyle
çoğalıyor. Suda avlanıyor, yiyeceğini suyun altından çıkartıyor. Türünün doğada
kalan tek örneği, aynı grupraki hayvanlara sadece fosillerde rastlanıyor.
Eskiden postu için avlanırken şimdi korumaya alınmış durumda. Avustralya’da
simge hayvanlardan biri. Örneğin; 20 sentlerinin bir yüzünde ornitorenk resmi
var. Avustralya’nın New South Wales eyaletinin sembollerinden biri de
ornitorenk. Tuhaf bir görüntüsü var; ördeğe benzeyen ağzı, kunduz gibi kuyruğu,
su samuru gibi ayakları var. 700 gramla 2,5 kilo arasında değişiyor, boyları
erkeklerde 50 santimetreye varabiliyor. Vücut sıcaklığı rami olan memelilerden
farklı ;37 yerine 32 derece.
Memeli ama zehirli!
Vücutlarının ilginçliği sadece
görüntüden ileri gelmiyor. Memeli olup da zehri olan çok az hayvandan biri.
Arka ayaklarında bulunan mahmuzlardan bir zehir püskürtüyorlar. Bu zehri
düşmanlarını uzaklaştırmada kullanıyorlar. Zehir bir köpeği öldürebilecek kadar
güçlü, ancak biz insanlarda öldürücü değil. Bu zehir insanlarda şiddetli ağrıya
yol açıyor. Zehrin yaraladığı alanda önce bir ödem oluşuyor ve hızla uzva
yayılıyor. Kişi hiçbir şey yapamaz hale geliyor. Ağrı eşiği düşüyor, ağrıya
karşı çok duyarlı hale geliyor. Bu bazen aylarca sürebiliyor. İşte bilim
dünyasını heyecanlandıran da bu zehir.
Zehri kan şekerini düşürüyor
Avustralya’da Adelaide ve
Flinders Üniversitesi bilim insanları ornitorenk zehrinin diyabeti tedavi
edebilecek bir hormon içerdiğini buldular. Hormonun adı GLP-1 (glucagon-like
peptide-1). Bu hormon insanlarda ve diğer hayvanlarda da bulunuyor. İnsülin
salınımına yardımcı oluyor, kan şekerini düşürüyor. Ancak seviyesi çok çabuk
azalıyor. Ancak ornitorenkin taşıdığı hormon uzun süre etkin kalabiliyor, bu
yüzden de diyabet için umut ışığı. Araştırma grubunun başındaki Prof. Frank
Grutzer niçin ornitorenki araştırdıklarını şöyle anlatıyor: “Ornitorenkin
metabolik kontrol sisteminde tuhaf bir şeyler olduğunu biliyorduk. Düşmanlarına
karşı insülin kullanan tek hayvan ornitorenk değil. ABD ve Meksika’ya has
zehirli bir sürüngen türü de var. Ayrıca denize insülin salarak koca bir balık
sürüsünü öldürebilen tehlikeli bir deniz yılanı da var. Bu hayvanın zehrinde
güçlü olan bir şeyler bulunduğu belliydi.”
İnsanlara sıra gelinceye dek
Avustralyalı biliminsanları bu
zehrin diyabet tedavisinde kullanılabilmesi için çok daha fazla araştırma ve
zamana ihtiyaç olduğunu söylüyorlar. “Şimdi farelerde kan şekerini nasıl
etkilediğini görmemiz gerekiyor. Ancak bir ilaç geliştirmek çok uzun bir
yolculuk. Ornitorenk hormonunun nasıl çalıştığını anlamamız gerekiyor.” Araştırma
sonuçları Nature Dergisi’nin Bilimsel Raporlar bölümünde yayımlandı.
Ornitorenkin bağırsaklarında üretilen ve kan şekerini düzenleyen bu hormonun
aynı zamanda hayvanın zehrinde de bulunduğunu ortaya koydu. Bu hormonun adı
GLP-1. Normalde hem hayvan ve insanlarda bağırsaklarda üretiliyor. Görevi kan
şekerini düşüren insülin hormonunun salınımını sağlamak. Bildiğiniz gibi
diyabetlilerde pankreas insulini ya çok az salgılıyor ya da hiç salgılamıyor.
Ancak sorun şu; GLP-1 hormonu genelde dakikalar içinde yok oluyor. Tip 2
diyabetli kişilerde bu hormonun kısa uyarısı kan şekerini düzenlemeye yardımcı
olamıyor. Bu yüzden de bu hormonun uzun süre kanda kalacak bir formunu içeren
ilaca ihtiyaç var. Çünkü böylece insülin salınımı da uzun süreli olacak.
Araştırmanın başındaki Prof. Grutzner ise son noktayı şöyle koyuyor: “Bu son
bulgular diyabet tedavisinde büyük potansiyel içeriyor” diyor.
